Η οικονομική κρίση θα μας οδηγήσει στον «τρίτο δρόμο»;
«Το Αμερικανικό Κογκρέσο αποτελείται από υπεύθυνους ενήλικες εκπροσώπους του έθνους; Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε είναι πως όχι». Με αυτή την ερώτηση και απάντηση, οι Times της Νέας Υόρκης έδιναν το στίγμα τους για τα όσα τραγελαφικά συμβαίνουν αυτές τις μέρες στο Καπιτώλιο της Ουάσινγκτον, μετά το νέο προϋπολογισμό περικοπών δαπανών και φοροελαφρύνσεων που εξήγγειλε για το 2012 ο Μπάρακ Ομπάμα. Παρότι η Αμερική δείχνει να έχει αφήσει πίσω της τον εφιάλτη ενός νέου «great depression» και της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, το δημόσιο χρέος της χώρας αγγίζει πλέον τα 1,65 τρις δολάρια εγείροντας σοβαρούς φόβους μετάστασης μίας νέας κρίσης χρέους στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν αυτή τελειώσει τη «δουλειά» της με την Ευρώπη. Το είπε πρόσφατα και ο Τζορτζ Σόρος, το λένε και ουκ ολίγοι έγκριτοι οικονομολόγοι. Στηρίζουν την άποψή τους ότι το τεράστιο δημόσιο χρέος της Αμερικής δε θα της επιτρέψει για πολύ ακόμα να έχει πρόσβαση σε εξαιρετικά φθηνό δανεισμό, παράγοντας που συνετέλεσε να βγει με γοργούς ρυθμούς από την κρίση προ δύο ετών δανειζόμενη πολλά λεφτά με πολύ φθηνό επιτόκιο. Το Αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών προειδοποίησε μάλιστα την κυβέρνηση Ομπάμα ότι το επίπεδο κόστους αποπληρωμής των δανείων θα τριπλασιαστεί τα επόμενα χρόνια, αν δεν ληφθούν εδώ και τώρα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής. Συν τοις άλλοις, αμερικανικές εφημερίδες σχεδόν καθημερινά επιδίδονται σε σενάρια βάσει πληροφοριών που έχουν, ότι οι κυβερνήτες μίας σειράς από πολιτείες της Αμερικής αναζητούν νομικές φόρμουλες για να κηρύξουν πτώχευση υπό το βάρος των εξαιρετικά ελλειμματικών προϋπολογισμών τους.
Γιατί όμως οι Ταιμς της Νέας Υόρκης φθάνουν σε αυτό το σημείο να αμφισβητήσουν την ωριμότητα των μελών του Κονγκρέσου, είναι ένα ερώτημα την απάντηση του οποίου δίνει η στάση με την οποία οι Ρεπουμπλικάνοι επενδύουν πολιτικά στο σύννεφα αβεβαιότητας που αρχίζουν να σκεπάζουν και πάλι την αμερικανική οικονομία. Ο εκπρόσωπος των Ρεπουμπλικάνων, John Boehner εγκαλεί την κυβέρνηση Ομπάμα γιατί στον προϋπολογισμό του 2012 δεν έκανε ακόμα περισσότερες περικοπές. Είναι αλήθεια ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος επέλεξε να αφήσει ανέγγιχτα καυτά ζητήματα που θεωρούνται οι μεγάλες τρύπες του ετήσιου προϋπολογισμού, όπως οι δαπάνες της κοινωνικής ασφάλισης, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και η αναδιαμόρφωση του φορολογικού συστήματος. Με πύρινες τοποθετήσεις τους οι Ρεπουμπλικάνοι ζητούν ακόμα περισσότερες περικοπές, όχι μόνο για το 2012 αλλά ακόμα και για τους εναπομείναντες μήνες του 2011, αδιαφορώντας αν αυτές θα σημάνουν περικοπές κονδυλίων για κοινωνικά προγράμματα ή ακόμα και για διακοπής της χρηματοδοτικής συνεισφοράς των ΗΠΑ προς τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Ο πολιτικός εξτρεμισμός σχετικών τοποθετήσεων φθάνει ακόμα και στο σημείο να κάνουν δηλώσεις μέχρι και για διακοπή των προγραμμάτων οικονομικής συνεισφοράς σε τρίτες χώρες που παραδοσιακά- όπως λένε- δεν έχουν δείξει δείγματα «καλής διαγωγής», υπό την έννοια της υποταγής στα κελεύσματα και τις επιταγές των αμερικανικών συμφερόντων.
Οι Τάιμς της Νέας Υόρκης έθεσαν το ζήτημα από την πλευρά της πολιτικής ανευθυνότητας- κυρίως από μέρους των Ρεπουμπλικάνων- με την οποία προσεγγίζεται η ανάγκη δραστικού και στοχευμένου της σπατάλης στον αμερικανικό συμμαζέματος προϋπολογισμό. Από τη μεριά μου, σε αυτό θα προσέθετα έναν άλλον ορατό κίνδυνο που τείνει να καταστεί κυρίαρχη τάση στο πεδίο της πολιτικής σήμερα. Αναφέρομαι στην αντιστροφή μίας συνολικότερης και διαχρονικής πολιτικής κουλτούρας που ήθελε τα πολιτικά κόμματα και τους πολιτικούς να πολιτεύονται στο όνομα των παροχών και της πλειοδοσίας. Αυτό δεν αποτελούσε κοινό τόπο μόνο στο Αμερικανικό πολιτικό σύστημα αλλά και σε πολλές χώρες της Ευρώπης μεταπολεμικά. Για την Ελλάδα νομίζω είναι περιττό να αναφερθώ. Αυτή η μεταστροφή επιβάλλεται και- όπως διαπιστώνουμε- διαμορφώνεται σταδιακά με τους Δημοκρατικούς και ακόμα περισσότερο του Ρεπουμπλικάνους να προσδοκούν σε πολιτικά οφέλη, επενδύοντας πλέον στην ανάγκη επιβολής ενός αυστηρού μοντέλου οικονομικής λιτότητας αφήνοντας στο παρελθόν τις εποχές όπου οι πολιτικοί συναγωνίζονταν για το ποιος θα δώσει τα περισσότερα .Αυτή η μεταστροφή πολιτικής συμπεριφοράς δεν είναι απαραίτητο ότι θα βγει κατ’ ανάγκη σε κακό. Όταν όμως αγγίζει και απειλεί τον -καλώς εννοούμενο- στενό πυρήνα του κοινωνικού κράτους, τότε υπάρχει θέμα. Γι’ αυτό και σοβαρό θέμα υπάρχει με τη στάση των Ρεπουμπλικάνων στην Αμερική.
Για να πάμε ένα βήμα παραπέρα, θα έλεγα ότι το ίδιο φαινόμενο μετάλλαξης του πολιτικού λόγου και των προγραμματικών θέσεων των κομμάτων, έχει ξεκινήσει την ανάδειξη του και στην Ευρώπη. Αν μέχρι πρότινος, θεωρούνταν ότι τα συντηρητικά κόμματα είναι εκείνα που είχαν- θεωρητικά πάντα- την πρωτοκαθεδρία στην προώθηση πολιτικών που είχαν λιγότερο μέσα τους το στοιχείο της κοινωνικής πολιτικής, πλέον σταδιακά δεν υπάρχει τέτοιος διαχωρισμός. Αυτό δείχνει, κατά την άποψή μου, ότι η οικονομική κρίση δεν σαρώνει μόνο οικονομίες. Σαρώνει ολοκληρωτικά και πολιτικές ιδεολογίες, και το ζητούμενο πλέον δεν είναι, από δω και πέρα, ποιο κόμμα διατηρεί για τον εαυτό του τον φιλολαϊκό χαρακτήρα αλλά το πώς θα συγκεράσει την ανάγκη μίας ρεαλιστικής οικονομικής πολιτικής με το σεβασμό και τη διασφάλιση των στοιχειωδών υποχρεώσεων ενός κοινωνικού κράτους προς τους πολίτες του. Αυτό ίσως είναι και ένα ευεργέτημα που επέφερε η οικονομική κρίση. Την ανάγκη οραματισμού και εφαρμογής πιο «στέρεων» πολιτικών από τον ανέξοδο σουρεαλισμό του χθες. Και εκτός αυτού την ακόμα πιο επιτακτική ανάγκη για άρση των παλιομοδίτικων – και παρωχημένων επιτρέψετε μου να πω- διαχωρισμών μεταξύ σοσιαλδημοκρατίας και νεοφιλελευθερισμού, αριστεράς και δεξιάς. Με άλλα λόγια, τρέφω τις ελπίδες ότι η οικονομική κρίση θα αποδειχθεί διαχρονικά ως η παράμετρος εκείνη που θα επαναφέρει στο προσκήνιο με μεγαλύτερη δυναμική τον λεγόμενο- κατά Γκίντενς- «τρίτο δρόμο» επιβάλλοντας την υπέρβαση της παλαιού τύπου σοσιαλδημοκρατίας και νεοφιλελευθερισμού, ως ένα πλαίσιο σκέψης και χάραξης πολιτικής σε έναν κόσμο που αλλάζει. Στο άκρως πολωτικό πολιτικό σύστημα της Αμερικής η λέξη «συναίνεση» ακούγεται όλο και συχνότερα στο πολιτικό λεξιλόγιο.
Ζητούμενο παραμένει, ωστόσο, αυτό που προανέφερα. Η διαφύλαξη του σωστού μείγματος πολιτικής που θα επιτάσσει οικονομικό ρεαλισμό και θα περνάει μόνο μέσα από την άμβλυνση και όχι την διόγκωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Αυτός είναι και ο λόγος που οι Tάιμς της Νέας Υόρκης έχουν δίκιο στην κριτική που ασκούν προς τους Ρεπουμπλικάνους.